Қазақстанның ұлттық дәрілік қауіпсіздігінің негізі ретінде отандық фармацевтикалық өндірісті дамыту ұзақ мерзімді мемлекеттік саясаттың маңызды бағыты болып табылады. Мемлекет Басшысы 2025 жылға қарай өз фармацевтика өндірісіміздің үлесін қолда бар 17%-дан 50%-ға дейін ұлғайтуды тапсыра отырып, осы бағытқа ерекше мән береді.
Осылайша, Қазақстан Үкіметі Фармацевтика және медицина өнеркәсібін дамыту жөніндегі 2025 жылға дейін кешенді жоспарын бекітті және 2021-2025 жылдарға арналған «Дені сау ұлт» ұлттық жобасын әзірледі.
Өткен жылы сала оң динамиканы көрсетті, бұл ретте фармацевтикалық өнім өндіру көлемі 2020 жылмен салыстырғанда 123%-ды құрайды. Алайда, фармацевтикалық өндірістің қазіргі жағдайын жеткілікті деп есептеуге болмайды: оның көлемі елдің дәрі-дәрмектер мен медициналық бұйымдарға деген қажеттілігінің 24%-ын ғана қамтамасыз етеді. Соңғы екі жылда өсім 7%-ға байқалды.
Өндірісті толық цикл бойынша оқшаулаудың негізгі драйверлерінің бірі ел басшылығы дәйекті түрде жүргізіп отырған импортты алмастыру саясаты болып табылады. Бұл саясатқа жаңа технологиялық құзыреттерді дамытуға және беруге, экспортқа бағдарланған өнім өндіруге, өнеркәсіптің инновациялық секторларын құруға баса назар аударылады, олардың арасында фармацевтика саласы негізгі салалардың бірі болып табылады.
Бүгінгі күні отандық өндірушілер озық технологиялар трансферті, бірегей, инновациялық дәрі-дәрмектер өндірісін оқшаулау және дайын өнім экспортын ұлғайту бөлігінде импортты алмастыруға баса назар аудара отырып, өз өндірістерін дамытуға бағдарлануы қажет. Бұл ретте дайын өнім өндірумен қатар фармацевтикалық компоненттер мен субстанциялар әзірленіп, өндірілуі тиіс. Бүгінгі күні фармацевтика саласында қолдау шарасы ұзақ мерзімді шарттар жасасу түрінде көзделген.
Ұзақ мерзімді шарттар жасасу ретінде мемлекеттік қолдаудың тиімді шараларының арқасында 10 жылға бірыңғай дистрибуция жүйесі арқылы сатып алу үлесін 2010 жылғы 15%-дан 2021 жылы 41%-ға дейін ақшалай мәнде ұлғайтуға мүмкіндік берді.
Мысалы, осы жылдың маусым айында Үкімет ішкі және сыртқы нарықтарда талап етілетін өнеркәсіптік тауарлар номенклатурасын кеңейтуге бағытталған Елішілік құндылықты және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту бағдарламасын бекітті.
Келісімшарттық өндіріс механизмі келесідей: шетелдік компания дәрі-дәрмектерді келісімшарт негізінде отандық агенттің өндірістік қуаттарында шығарады. Бұл механизм отандық тауар өндірушіні қолдау және бірегей және инновациялық дәрілік заттар нарығына шығу рәсімдерін жеңілдету мақсатында әзірленді, өйткені схема Қазақстан нарығына BIGPHARMA брендтеріне кіруге мүмкіндік береді.
Осылайша, шартқа қол қойылғаннан кейін өндіруші он жылдық мемлекеттік тапсырысты (офтейк келісімшарт) алады, бұл ретте өндіруші дәрілік заттар үшін тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығару бойынша өндірісті жолға қоюға міндеттенеді.
Әлемдік экономикадағы тұрақсыз конъюнктура жағдайында жұмыс істеп тұрған фармкәсіпорындарға қосымша жұмыс жүктеу, олардың негізгі қорларын жаңарту және жаңа өндірістерді іске қосу, нормативтік базаны құру, кедергілерді жою, базалық инфрақұрылымды қолжетімді қаржыландырумен қамтамасыз ету арқылы қазақстандық фармацевтика өндірісінің өсуін ынталандыру қажет.
Сондай-ақ, Үкімет «Дені сау ұлт» әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау ұлттық жобасын іске асыруда, онда халықты отандық өндірістің қолжетімді дәрілік заттарымен және медициналық бұйымдарымен қамтамасыз ету мәселелері негізгі басымдықта болып табылады.
Қазақстан тиімді географиялық жағдайға ие бола отырып, Еуразиялық экономикалық кеңістікке қатысушы елдердің, Қытайдың, Түркияның, Еуропа елдерінің және АҚШ-тың стратегиялық мүдделерінің тоғысқан өңірі болып табылады. Сондықтан, геосаяси жағдайда елдің инвестициялық саясатының бағыты және онымен байланысты барлық өзгерістер бүкіл Азия аймағы үшін және одан тыс жерлерде айтарлықтай маңызға ие болады.
Индустрияландыру жылдарында ірі шетелдік инвесторлардың келуімен бірге саланың айтарлықтай дамуы болды. Индустрияландырудың екінші бесжылдығы жылдарында фармацевтика саласына тікелей инвестициялар ағыны 270 млн доллардан асты.
Өндірісті оқшаулау жөніндегі жобаларды іске асырудың әлемдік тәжірибесі зерделенді, бұл шетелдік инвесторлардың өндірісті түпнұсқа препараттарды қаптау сатысынан бастағанын көрсетті. Оларды «отандық» өндірушілер деп тану мәселесі пысықталуда.
ҚР аумағында брендтік препараттар өндірісін тарту үшін тиісті нормативтік актілерде келісімшарттық өндірісті дамытудағы кедергілерді азайту қажет.
Бүгінгі күні Бірыңғай дистрибьютор қаптамадан бастап терең оқшаулауға дейінгі барлық циклдерді ескере отырып, өндірісті жергіліктендіру рәсімдерін жеңілдету бойынша шараларды қарастырды.
Импортты алмастыруды қолдау ретінде Pfizer, AstraZeneca, Roche Holding, Bayer, Takeda, Novo Nordisk әлемдік фармакомпанияларының өкілдерімен Бірыңғай дистрибьютор мен келісімшарттық өндірістің тапсырыс берушілері арасында ұзақ мерзімді шарттар жасасу тәсілімен Қазақстан аумағында патенттелген бірегей дәрілік препараттарды жергіліктендіру процестерін жеңілдететін заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар әзірленді.
Big Pharma – бұл фармацевтика өнімдерінің ең ірі өндірушілерінің тобы. Бұл топқа жылдық кірісі 3 млрд. доллардан асатын 50 үздік компания кіреді.
Өндірісті ұсыну брендтер үшін де тиімді, онда бір бизнес идеяларды тудырады, ал екіншісі оларды жүзеге асырады. Фармацевтика өнеркәсібінде келісімшарттық өндірушілерді пайдалану шығындарды азайтуға, ішкі қуаттарды азайтуға және жаңа нарықтарға шығуғабағытталған бірнеше онжылдықтар бойы өсіп келеді.
Фармацевтикалық компаниялар қызметтердің кең спектрін ұсынатын немесе өндірісте стратегиялық маңызды және ұзақ мерзімді рөл атқаруға дайын келісімшарт өндірушілерін іздей бастады.
PwC компаниясының талдауына сәйкес, стратегиялық серіктестікті ұсынатын келісімшарттық ұйымдарға сұраныс артып келеді, өйткені фармацевтикалық компаниялар «ғылыми зерттеулер мен фармацевтикалық маркетингке баса назар аударады».
Мұндай ынтымақтастық тіпті бірлескен инвестицияларға әкелуі мүмкін, өйткені кейбір фармацевтикалық компаниялар стратегиялық CDMO (келісімшарттық әзірлемені және өндірісті ұйымдастыру – Contract development and manufacturing organization) арнайы әзірлемелер мен өндірістік қуаттарды қаржыландыруға көмектеседі.
Қазір процестің әр түрлі кезеңдерінде 7 BIGPHARMA фармацевтикалық компаниясымен Hoffmann-La Roche (Швейцария), Novo Nordisk (Дания), AstraZeneca (Ұлыбритания), Sandoz (Швейцария), TAKEDA (Жапония) PFIZER, ATABAY Pharmaceuticals and Fine Chemicals) келісімшарттық өндіріс бойынша 13 инвестициялық жоба бойынша келіссөздер жүргізілуде.
ҚР Министрлігі Roche және Novo Nordisk сияқты алыптармен өзара түсіністік туралы меморандумдар жасасты.
Ынтымақтастық шеңберінде Novo Nordisk компаниясы ҚР Денсаулық сақтау министрлігімен қант диабетін емдеуді клиникалық зерттеу, «Global Obesity clinics programme» денсаулық сақтау мамандарына үздіксіз білім беруді қамтамасыз ету және қазақстандық эндокринолог мамандарды қант диабетін емдеудің заманауи әдістеріне оқыту жөніндегі бағдарламалар саласында өзара іс-қимыл жасайды.
Мемлекет Басшысының 2021 жылғы 29 қарашадағы Швейцария Конфедерациясына ресми сапарының қорытындысы бойынша келісімшарттық өндіріс шеңберінде инновациялық дәрілік препараттар өндірісін жергіліктендіру бойынша Roche Holding компаниясымен негіздемелік келісімді жүзеге асыруды қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын іске асыру үшін белгілі бір жұмыс жүргізілді.
Сондай-ақ, 2025 жылға дейін фармацевтика өнеркәсібін дамыту жөніндегі негізгі бағыттардың бірі фармацевтика ғылымын дамыту және әлемдік ойыншылардың қатысуымен жаңа өндірістер ашу болып табылады. Осыған байланысты отандық ғылыми-зерттеу институттарын, ғылыми зертханаларды, ірі медициналық жоғары оқу орындарын тарту арқылы фармацевтикалық кластерлерді құру орынды болып көрінеді.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі Астана, Ақтөбе, Шымкент қалаларында медициналық фармацевтикалық кластерлер құру туралы шешім қабылдады. Бұл өңірлердің тартымдылығы олардың аумағында ірі өндірістік алаңдардың, жетекші медициналық жоғары оқу орындарының және республикалық және өңірлік деңгейдегі клиникалық орталықтардың болуына байланысты.
Олардың міндеті импортты алмастыратын дәрі-дәрмектерді жасауға, оның ішінде ұзақ мерзімді шарттардың әлеуетін пайдалану жолымен ғылыми зерттеулер жүргізу, клиникаға дейінгі және клиникалық сынақтар жүргізу болады.
Дәрі-дәрмектер мен медициналық бұйымдарды сатып алуды жетілдіру, жоспарлау, логистика, отандық өндіріс, ақпараттық технологиялар, таңбалауды енгізу және Big Pharma бағдарламасын дамыту бойынша проблемалық мәселелерді шешу үшін Бірыңғай дистрибьютор жанынан қоғамдық жұмыс тобы құрылды. Оның құрамында азаматтық қоғамның, бизнес-қоғамдастықтың өкілдері, депутаттар мен салалық сарапшылар бар.
Айта кету керек, ҚР Денсаулық сақтау министрлігі ұзақ мерзімді шарттар бойынша мемлекеттік саясатты толығымен қайта қарауда. Ғылыми және технологиялық инновацияларға, жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз етуге және елдің зияткерлік әлеуетін барынша пайдалануға, сондай-ақ жоғары технологиялық отандық өнімді сыртқы нарықтарға ілгерілетуге басымдық халықаралық стандарттарға сәйкес келетін және өндірілетін номенклатураны жетілдіруде кешенді тәсілді қамтамасыз ететін өндірістерге берілуі тиіс.
Мұндай тәсілмен болашақта фармацевтика өнеркәсібін дамытудың ағымдағы міндеттерін ғана емес, сонымен қатар жаңа дәрі-дәрмектерді экспортқа шығарып, азаматтардың қазақстандық препараттарға деген сенімін нығайтуды қамтамасыз етуге болады.
.png)
